HISTORIA
Historia Góry Śmierci jest nieodłącznie związana z okupacyjnymi dziejami ziemi dębickiej. Bowiem w okresie II wojny światowej wzgórze to, znalazło się w zasięgu terytorialnym niemieckiego poligonu Waffen SS w Pustkowie, funkcjonującego w latach 1940–1944. To właśnie w tym miejscu, na szczycie "Królowej Góry" (późniejsza nazwa "Góra Śmierci") w listopadzie 1941 r. wybudowano palenisko kremacyjne służące do palenia zwłok zamordowanych więźniów niemieckich obozów pracy przymusowej, które działały w ramach poligonu. Wybudowano również piwnicę do składowania ciał przeznaczonych do spalenia. Z zewnątrz zwłoki wrzucano do niej przez dwa otwory, zaś z jednego boku urządzono wejście zamykane na żelazne drzwi. Służyło ono do wyjmowania nagromadzonych zwłok. Pozostałe z ciał prochy zakopywano w ziemi, obok paleniska. Krematorium czynne było do ostatnich dni obozu, a działalnością kremacyjną kierował SS Rottenfϋhrer Hans Hamann. Góra Śmierci stała się miejscem pamięci narodowej, ponieważ znajdują się tam prochy tysięcy więźniów różnych narodowości. Szacuje się, że zginęło tutaj 7,5 tys. Żydów, 5 tys. jeńców radzieckich oraz 2,5 tys. Polaków.
W roku 2007 przewrócone podczas wichury drzewa, ukazały pozostałości po działalności krematorium w postaci resztek kości spopielonych ludzi, odsłaniając straszną przeszłość tego miejsca.
Pomnik "Pamięci Pomordowanych przez hitlerowców w obozie zagłady Pustków w latach 1940-1944" wybudowano według projektu Kazimierza Mierczyńskiego i odsłonięto na Górze Śmierci we wrześniu 1964 r.
23 kwietnia 2010 r. na Górze Śmierci otwarto i poświęcono "Drogę Cierpienia" oraz obelisk dla uczczenia pamięci 2500 Polaków - ofiar niemieckiego obozu pracy przymusowej Pustkowa w latach 1942-1944.
UROCZYSTOŚCI PATRIOTYCZNE NA GÓRZE ŚMIERCI
Jest to już wieloletnia lokalna tradycja, by oddać hołd wszystkim Rodakom walczącym w okresie okupacji niemieckiej o niepodległość Ojczyzny, a także upamiętnić tysiące więźniów rożnych narodowości przetrzymywanych i represjonowanych w niemieckich obozach pracy przymusowej w Pustkowie.
Na uroczystość przybywają przedstawiciele świata kultury i nauki oraz władze samorządowe z całego Podkarpacia. Przybywają także szczególnie ważni goście – delegacje byłych więźniów niemieckich obozów pracy przymusowej w Pustkowie, przedstawiciele poszczególnych kół wojewódzkich i terenowych Związków Kombatantów Rzeczypospolitej Polskiej i Byłych Więźniów Politycznych, delegacje Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej, reprezentanci Związku Inwalidów Wojennych i wielu innych organizacji kombatanckich.
Fot. Marcin Szumański
UCZNIOWSKA STRAŻ GÓRY ŚMIERCI
Pielęgnowanie miejsca pamięci jakim jest Góra Śmierci stało się już wieloletnią tradycją dzieci i młodzieży z Zespołu Szkół z Oddziałami Integracyjnymi w Pustkowie-Osiedlu. Dzięki współpracy Zespołu Szkół z Europejskim Centrum Pamięci i Pojednania działającym w strukturach Centrum Kultury i Bibliotek Gminy Dębica powstała Uczniowska Straż Góry Śmierci.
4 grudnia 2015 r. ponad 20-sto osobowa grupa otrzymała legitymacje członkowskie. Z ramienia Szkoły opiekunem grupy została Pani Liliana Piętka. Uczniowie zobowiązali się do dbania o porządek na Górze Śmierci w ciągu całego roku, w szczególności przed świętami narodowymi i kościelnymi, a także służyć pomocą przy organizacji różnego typu przedsięwzięć związanych z Górą Śmierci.