Europejskie Centrum Pamięci i Pojednania - Archiwum 2022

Niniejszym artykułem pragniemy przybliżyć historię zbrodniczych różnych formacji policji, żandarmerii i Waffen SS, które w latach 1940-1944 szkoliły się na poligonie SS-Truppenübungsplatz „Heidelager”. (zobacz: https://heidelager.pl/index.php/jednostki-w-hl/ ).

Tuż po zakończeniu działań wojennych w 1939 roku, Naczelne Dowództwo Wojskowe Rzeszy — Oberkommando der Wehrmacht (OKW) wydało decyzję o utworzeniu na terenie Generalnego Gubernatorstwa 7 poligonów wojskowych. Na ich zorganizowanie przeznaczono 600 milionów marek. Przygotowanie terenów pod te place, przez wysiedlenie zamieszkującej tam ludności, Wehrmacht i kierownictwo SS zleciły Towarzystwu Przesiedleńczemu Rzeszy — (Reichsumsiedlungsgesellschaft) w Berlinie. Co do placów, leżących we wschodniej części dystryktu krakowskiego, Towarzystwo posłużyło się swą filią w Mielcu. Do zorganizowania poligonów w GG — także poligonu SS — przystąpiono natychmiast, natomiast prawne uregulowanie ich statusu przeciągnęło się aż do 1942 roku. Wówczas dopiero w Dzienniku Rozporządzeń dla GG ukazało się rozporządzenie Hansa Franka z 24 października 1942 r. o tworzeniu „obszarów dworskich" Sił Zbrojnych i Waffen SS w Generalnym Gubernatorstwie. Na tej podstawie przyznane zostały utworzonym obwodom uprawnienia w zakresie administracji publicznej. One np. wydawały karty rozpoznawcze osobom mieszkającym na ich terenie.
Poligony założone między Wisłoka i Sanem posiadały dość znaczną niezależność od władz administracyjnych, jednak z uwagi na ogólne cele okupanta na podbitym terenie, ich komendy musiały ściśle współpracować z tą administracją. Stacjonujące w obozie wojskowym w Pustkowie oddziały SS stały do dyspozycji dowódcy SS i policji dystryktu krakowskiego i były wykorzystywane do różnego rodzaju przeprowadzanych przez policję akcji, zmierzających do podporządkowania sobie i wyzyskania miejscowej ludności.
Między Wisłoką a Sanem założono:
1) poligon Wehrmachtu „Południe" (Truppenübungsplatz der Wehrmacht „Süd"), głównie na terenie byłego polskiego powiatu tarnobrzeskiego, a częściowo byłych powiatów mieleckiego i kolbu-szowskiego, z siedzibą dowództwa w Dębie,
2) poligon lotnictwa (Truppenübungsplatz der Luftwaffe) ukryty na mapach pod kryptonimem „Gmina Górno" (Gemeinde Górno"), leżący na terenie części byłych powiatów niżańskiego i kolbu-szowskiego,
3) poligon SS (SS Truppenübungsplatz) oznaczony na mapie jako „Dobra SS, Obóz Puszczański" („SS Gutsbezirk Heidelager") obejmujący części byłych polskich powiatów dębickiego, mieleckiego i kolbuszowskiego, z siedzibą dowództwa w Pustkowie.

O założeniu tutaj wojskowych poligonów zadecydowały warunki naturalne, a zwłaszcza znajdujące się na tym terenie duże kompleksy leśne. Załogi poligonów stanowiły znaczący element walki z okoliczną, szczególnie miłującą wolność, ludnością. Zorganizowany na terenie poligonu SS obóz pracy przymusowej dla Polaków spełniał ponadto swą polityczną rolę jako miejsce odosobienia dla tych, którzy przez okupanta sklasyfikowani zostali jako element wywrotowy, groźny dla ideologii faszyzmu.
(Zabierowski S., Pustków, hitlerowskie obozy wyniszczenia w służbio poligonu SS, Rzeszów 1981, s. 11)

Początkowo nazwa poligonu brzmiała SS-Truppenübungsplatz „Ostpolen” (od sierpnia 1940 r.). Później uległa ona zmianie i od 16 lipca 1941 r. poligon funkcjonował pod nazwą SS-Truppenübungsplatz „Heidelager”. 2 marca 1943 r. został on przemianowany na SS-Truppenübungsplatz „Debica” i tę nazwę posiadał do końca swego istnienia. (zobacz: https://ecpip.pl/historia/poligon-ss.html )

UWAGA,

w dniu 16 stycznia 2022 r.

(Niedziela)

Ekspozycja Historyczno-Dydaktyczna
przy Górze Śmierci w Paszczynie
 

będzie

NIECZYNNA

Za utrudnienia przepraszamy

Willa przy Großer Wannsee 56/58 w Berlinie

Konferencja w Wannsee to spotkanie dygnitarzy III Rzeszy Niemieckiej, które odbyło się w dniu 20 stycznia 1942 roku w Berlinie.  Na konferencji pod przewodnictwem Reinharda Heydricha, obecni byli najwyżsi niemieccy urzędnicy państwowi. Głównym tematem narady było ostateczne rozwiązanie kwestii żydowskiej. W ten sposób określano rozpoczęcie na masową skalę ludobójstwa, blisko 11. milionowej populacji europejskich Żydów, którzy znaleźli się w rękach niemieckiej machiny eksterminacyjnej.

W dniu 4 stycznia 2022 r. mija 127. rocznica urodzin Księżnej Heleny Jabłonowskiej, patronki Europejskiego Centrum Pamięci i Pojednania. Patrząc na biografię księżnej Heleny, śmiało możemy powiedzieć, że była niezwykłym człowiekiem. To postać kobiety, o pięknym, ponadprzeciętnym charakterze, oddanej działaczki społecznej, wielkiej Polki i patriotki. Była żolnierzem Armii Krajowej (ps. "Rzepicha"), przewodniczącą Rady Głównej Opiekuńczej w powiecie dębickim. Podczas II wojny światowej organizowała pomoc charytatywną na rzecz ofiar wojny, osobom potrzebującym wśród mieszkańców ziemi dębickiej oraz więźniów obozów pracy przymusowej Pustkowa.

Księżna Helena Jabłonowska z domu hrabianka Rey przyszła urodziła się 4 stycznia 1895 r. Była córką Mikołaja Reya z Przyborowa i Marii – hrabianki z domu Bobrowska. Od wczesnych lat młodzieńczych zaangażowana się w działalność społeczną. W czasie ciężkich lat I wojny światowej organizowała kształcenie dziewcząt w postaci kursów gospodarczych. Co ważne, finansowo zaangażowana była wspieranie Legionów Piłsudskiego. Podczas swojego pobytu w Wiedniu swoją opieką objęła polskich uchodźców, natomiast w Szwajcarii aktywnie pracowała w Komitecie Polskim.

Jeszcze podczas trwania I wojny światowej, Helena Reyówna wzięła ślub z Józefem Teodorem, Księciem Jabłonowskim. Miało to miejsce w dniu 18 września 1917 r. Młoda para książęca zamieszkała w Przyborowie, który był dziedzicznym majątkiem Heleny. Po odzyskaniu w 1918 r. przez Polskę niepodległości, w kresie międzywojennym, Księżna Helena Jabłonowska pełniła funkcję Prezesa Akcji Katolickiej i Sodalicji Mariańskiej. Swoją działalność społeczną i charytatywną ukierunkowała na inicjowanie i pomoc w organizowaniu ochronek dla wiejskich dzieci. Tutaj dzieci te mogły otrzymywać niezbędną opiekę i wyżywienie, gdy ich matki wykonywały prace polowe w rolnictwie.

Działalność charytatywną w sposób szczególny Księżna Helena Jabłonowska rozwinęła podczas tragicznych lat okupacji hitlerowskiej II wojny światowej. To właśnie w swoim majątku w Przyborowie wspierała potrzebujących, niosła pomoc wysiedlonym, w tym rodzinom żołnierzy i oficerów Wojska Polskiego, a także rodzinom poległych lub więzionych w jenieckich obozach. Księżna włączyła się również w organizację tajnego nauczania. Kolejną formą jej działalności było zaangażowanie się w walkę z okupantem w strukturach podziemnych Armii Krajowej (ps. „Rzepicha”). Również wtedy objęła funkcję przewodniczącej Rady Głównej Opiekuńczej powiatu dębickiego. Organizowała wówczas pomoc żywnościową bądź materialną dla rodzin wysiedlonych, rodzin wojskowych, więźniów i uciekinierów, a także na potrzeby walki i osobom zagrożonym preparowano fałszywe dokumenty. Wśród wielu różnych form działalności Księżna Helena, którymi zajmowała się, była także pomoc aresztowanym oraz kuchnia obywatelska (jakże potrzebna w czasach wojny).

Niezwykłym, bohaterskim rozdziałem działalności Księżnej Heleny Jabłonowskiej podczas II wojny światowej, była pomoc niesiona więźniom niemieckich obozów pracy przymusowej Pustkowa, które funkcjonowały przy zbudowanym w 1940 r. poligonie wojskowym Waffen SS Truppenübungsplatz Heidelager. W ramach tej pomocy dostarczano więźniom żywność, leki i ubrania oraz pośredniczono w przekazywaniu listów i grypsów. Potocznie więźniowie nazywali ją nawet „Naszą Matką”. W ramach działalności konspiracyjnej Księżna Helena, pod pozorem załatwiania niezbędnych formalności z władzami poligonu, zbierała informacje dla dowództwa AK, a w szczególności odnośnie ilości i stanu więźniów oraz funkcjonowaniu obozów. 

Zaraz po zakończeniu II wojny światowej, niestety na skutek nacisku władz komunistycznych, Jabłonowscy opuścili swój majątek w Przyborowie i zamieszkali w Krakowie. Pomimo ponurych realiów powojennej rzeczywistości Księżna Jabłonowska nadal aktywnie działała społecznie. Zawsze pamiętała o potrzebujących, czynnie wspierała ochronki dla dzieci robotników oraz sierot, których po wojnie było wiele. 

Księżna Helena z Reyów Jabłonowska zmarła w dniu 11 czerwca 1977 r. i została pochowana w rodzinnym grobowcu na cmentarzu parafialnym w Straszęcinie.

Europejskie Centrum Pamięci i Pojednania, którego integralną część stanowi Ekspozycja Historyczno-Dydaktyczna przy Górze Śmierci w Paszczynie, od 2011 roku nosi zaszczytne imię Księżnej Heleny z Reyów Jabłonowskiej.