foto. Zabierowski S., Pustków hitlerowskie obozy wyniszczenia w służbie poligonu SS, Rzeszów 1981
W październiku jak co roku obchodzimy kolejną rocznicę utworzenia przez Niemców obozu pracy przymusowej dla jeńców sowieckich z Armii Czerwonej. Zostali oni wzięci do niewoli w wyniku działań wojennych, jakie zapoczątkował atak III Rzeszy Niemieckiej, na swojego niegdysiejszego sojusznika - Związek Radziecki. Niemcy kontynuując swoją zbrodniczą politykę podboju krajów i narodów Europy napadły 22 czerwca 1941 r. na ZSRR, w ramach realizowanego przez siebie "Planu Barbarossa" (22 czerwca – 5 grudnia 1941). W ramach blitzkriegu w kierunku wschodnim, prowadzonego przy użyciu zmasowanego ataku sił pancernych, lotnictwa i wojsk zmotoryzowanych, wojska niemieckie bardzo szybko zagarniały olbrzymie tereny Związku Sowieckiego kierując się na Moskwę. Skutki tej wojny błyskawicznej okazały się tragiczne dla Armii Czerwonej. Zginęło, zostało rannych lub zaginęło około 3 miliony żołnierzy radzieckich, a kolejnych ok. 3.5 mln. zostało wziętych do niewoli. Wśród nich znależli się Ci, którzy w dniu 8 października 1941 r. trafili do obozu dla jeńców sowieckich Pustkowa.
Rys historyczny obozu
Jesienią 1941 r. w Pustkowie został uruchomiony drugi obóz wyniszczenia — obóz dla jeńców radzieckich. Niestety, o nim zachowało się najmniej materiałów archiwalnych i przekazów osobowych. Brak jest zupełnie relacji przebywających w nim jeńców, gdyż prawie wszyscy wyginęli. Z konieczności oparto się, więc na spostrzeżeniach dokonanych z zewnątrz obozu, a mianowicie relacjach najemnych polskich robotników pracujących w obozie wojskowym SS w Pustkowie, zeznaniach przebywających w obozie Żydów i częściowo na danych zawartych w niemieckich aktach postępowania karnego przeciwko Proschinskiemu i austriackich przeciwko Garblerowi.
... Obóz jeniecki w Pustkowie — jak należy sądzić na podstawie ujawnionych w czasie badań okoliczności — nie podlegał komendantowi jeńców wojennych, i to jest jego specyfika. Nie figuruje on w sprawozdaniach składanych mu przez zgrupowania obozów jenieckich, jak też przez wizytatora obozów. Według uzasadnienia wyroku Sądu Przysięgłych w Hanowerze przeciwko Hansowi Proschinskiemu likwidacji „elementów niepożądanych" nie przeprowadzała w nim grupa operacyjna policji bezpieczeństwa, lecz funkcjonariusze SS z Oranienburga. W tym uzasadnieniu sąd wyraźnie stwierdził też, że obóz jeniecki podlegał komendantowi poligonu SS w Pustkowie.
Hitlerowcy zagarnęli już poprzednio dużą grupę jeńców, pochodzących z armii różnych podbitych państw, ale ich stosunek do jeńców radzieckich był inny, niż do tamtych. Naczelne Dowództwo Wojskowe (OKW) w rozkazie z 8 września 1941 r. o obchodzeniu się z radzieckimi jeńcami wojennymi stwierdzało:
"Bolszewizm jest śmiertelnym wrogiem narodowo--socjalistycznych Niemiec. Po raz pierwszy naprzeciw niemieckiego żołnierza stoi wyszkolony nie tylko wojskowo, ale i politycznie przeciwnik"...
...Esesmani na poligonie w Pustkowie wcześniej przygotowali się na przyjęcie jeńców. Miejsce na obóz wyznaczono na polach przysiółka Brzeźnicy — Wola Brzeźnicka u stóp Królowej Góry. Teren ten znajdował się w odległości 800 m od Brzeźnicy i v, takiej samej odległości od Paszczyny. Jeszcze w lecie 1941 r. komenda poligonu zabroniła właścicielom gruntu uprawy zajętego pod przyszły obóz terenu. Później otoczono go potrójnym płotem z drutu kolczastego, a na rogach postawiono wieże strażnicze. Od stacji kolejowej w Kochanówce wybudowano do niego drogę. Zaczęto też zwozić materiał na budowę baraków.
Tuż przed sprowadzeniem jeńców do Pustkowa warsztat rymarski w obozie dla Żydów w Pustkowie otrzymał polecenie sporządzenia 50 skórzanych harapów, których główki zaopatrzone były w tapi-cerskie gwoździki, szpicami na zewnątrz. Miały one służyć do bicia jeńców. Zgromadzono też wiele psów służbowych.
Pierwszy transport jeńców przywieziony został do stacji Kochanówka prawdopodobnie 8 października 1941 r. w godzinach popołudniowych. Pociąg z jeńcami przyjechał od strony Mielca, widocznie jeńcy przetransportowani zostali z któregoś przejściowego obozu na terenie Lubelskiego. Tuż przed nadejściem pociągu esesmani usunęli ze stacji i ze znajdujących się koło niej urządzeń przeładunkowych pracujących tam więźniów żydowskich i polskich robotników wolnych. Batalion wartowniczy obozu otoczył stację i utworzył szpaler wzdłuż wybudowanej do obozu drogi. Po otwarciu wagonów okazało się, że wielu jeńców, wygłodzonych w czasie podróży odbywanej w ścisku i nieludzkich warunkach, zmarło. W czasie opróżniania wagonów esesmani bili przybyłych kołkami i harapami oraz kopali. Osłabionych od razu rozstrzeliwali. Na stacji wysegregowano też jeńców Żydów i również zastrzelono. Należeli oni bowiem do tych, którzy mieli być straceni w pierwszej kolejności.
Liczba jeńców przywiezionych pierwszym transportem nie jest dokładnie znana. Niektórzy wspominają o ok. 6000, inni o ok. 7000, a jeszcze inni o 1200—1500. Uwzględniając możliwość przyjęcia przez stację w Kochanówce około 40 wagonów oraz pojemność wagonów przy maksymalnym załadowaniu około 80 ludzi do każdego, przyjąć należy, że ogólna liczba jeńców przywiezionych tym transportem wynosiła około 3000.
Jeńców, po uformowaniu w kolumnę, popędzono pośród szpaleru esesmanów do obozu. Dla przyśpieszenia marszu, osłabionych więźniów bito i kopano, zaś ustających rozstrzeliwano. Za kolumną jechał samochód ciężarowy, na który zbierano zwłoki zamordowanych i odwożono do obozu. Ogółem od momentu przyjazdu transportu na stację do dojścia do obozu zginęło około 150 jeńców.
Jak już wspomniano, baraki w obozie nie zostały jeszcze do chwili przybycia jeńców postawione. Mieli to uczynić oni sami. Po zapędzeniu za druty posadzono ich na ziemi rzędami, w ten sposób, że każdy następny siadał między kolanami poprzedniego.
Foto: archiwum Wikipedii: Bundesarchiv Bild 101I-006-2212-30
Na dworze było już zimno. Jeńcy nie mieli ciepłego odzienia, ani kосу. Nie dostali też pożywienia. Tak rozpoczęła się gehenna, która w przeciągu kilku miesięcy doprowadziła do wyginięcia prawie wszystkich jeńców. Już w czasie dwóch pierwszych nocy zginęło ich około 500.
Wkrótce po przywiezieniu jeńców zaczęły padać deszcze, a potem śniegi. Dopiero po dwóch tygodniach przy pomocy jeńców zaczęto stawiać pierwsze baraki. Jeden z najemnych polskich robotników tak wspomina pierwsze dni obozu jeńców w Pustkowie.
Przypominam sobie, że kiedy już było zimno i padał śnieg, ale roku nie pamiętam, przywieziono na pusty teren u stóp Królowej Góry jeńców radzieckich. Przechodziłem koło tego miejsca idąc do pracy i z pracy. Widziałem, że siedzieli oni na śniegu, w gołym polu otoczonym płotem z drutu kolczastego. Pewnego dnia wieczorem wracając do domu przechodziłem koło tego miejsca. Jeńcy głośno jęczeli i krzyczeli, widocznie byli głodni i zmarznięci. Kiedy już minąłem obóz, usłyszałem serię strzałów z karabinu maszynowego. Po niej krzyk jeńców ustał. Więcej tą drogą nie przechodziłem. Później przechodzenie nią zostało zakazane.
Po upływie miesiąca od przybycia pierwszego transportu przywieziony został do Kochanówki drugi transport jeńców, liczący ok. 2000 ludzi. Wprawdzie Eugeniusz Krypel w Paszczyny relacjonuje, że do Pustkowa zostało skierowanych 5 transportów jeńców po ok. 1200—1500 ludzi, ale jest to relacja odosobniona i nie wydaje się prawdopodobna. I tych jeńców umieszczono w obozie. Na skutek nieludzkich warunków wkrótce prawie wszyscy wyginęli.
Według porozumienia Naczelnego Dowództwa Wojskowego z szefem policji bezpieczeństwa i służby bezpieczeństwa Rzeszy z 7 października 1941 r. do tzw. „elementów niepożądanych" należeli m. in. zawodowi rewolucjoniści, funkcjonariusze Kominternu, polityczni komisarze Armii Czerwonej, inteligencja radziecka, Żydzi i wszystkie osoby rozpoznane jako fanatyczni komuniści i agitatorzy.
Wszyscy zostali rozstrzelani, bezpośrednio po umieszczeniu w obozie.
Źródło: Zabierowski S., Pustków hitlerowskie obozy wyniszczenia w służbie poligonu SS, Rzeszów 1981, s. 71-77
P.S.
Ogółem jeńców sowieckich zginęło w Pustkowie około 5000 (świadkowie twierdzą, że mogło być ich nawet 10 000-15 000).
Natomiast według źródeł moskiewskich archiwów, w okresie od 8 października 1941 r. do połowy lutego 1942 r. w niemieckim obozie dla jeńców sowieckich w Pustkowie miało zginąć od 20 do nawet 30 tysięcy żołnierzy radzieckich (...)
Centrum Kultury i Bibliotek Gminy Dębica wraz z działającym w jego strukturach Europejskim Centrum Pamięci i Pojednania, pragnie serdecznie zaprosić grono pedagogiczne i młodzież szkolną placówek oświatowych w Gminie Dębica do wzięcia udziału w gminnym konkursie historycznym pt. „Bitwa Warszawska – 100. rocznica Cudu nad Wisłą” .
Konkurs organizowany jest pod patronatem Wójta Gminy Dębica, przy współudziale Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej w Rzeszowie.
Okazją do zorganizowania powiatowego konkursu historycznego jest 100. rocznica Bitwy Warszawskiej podczas wojny polsko - bolszewickiej.
Gminny konkurs historyczny zostanie przeprowadzony na jesieni, w obecnym roku szkolnym 2020/2021.
Konkurs skierowany jest do uczniów najstarszych klas szkół podstawowych, tj. klasy VII i VIII.
Szkoły pragnące wziąć udział w konkursie będą mogły przeprowadzić wstępną kwalifikację w celu wyselekcjonowania najlepiej przygotowanych uczniów.
Zaproponowany konkurs zostanie przeprowadzony w dwóch etapach.
Pierwszy etap będzie miał miejsce w dniu 16 października 2020 r. , o godz. 10.00 w Domu Kultury w Pustkowie-Osiedlu 26A.
Następnie finaliści pierwszego etapu wezmą udział w drugim etapie, który odbędzie się w dniu 20 listopada 2020 r.
Szczegóły dotyczące konkursu określone zostaną w oddzielnym regulaminie. Uzupełnieniem informacji konkursowej będzie również wykaz zagadnień i literatury przedmiotu. Na podstawie tej literatury zostaną przygotowane zagadnienia i pytania konkursowe.
Laureaci konkursu otrzymają wartościowe nagrody pieniężne i rzeczowe ufundowane przez organizatorów oraz sponsorów konkursu.
Pragniemy zainteresować tym konkursem licznych sponsorów, którzy uświetnią i wzbogacą pulę nagród dla jego uczestników. Liczymy również na udział mediów regionalnych, które transmitowałyby przebieg i wyniki konkursu.
Oczywistym jest, że planowany konkurs wiedzy historycznej zostanie przeprowadzony tylko wówczas, gdy pozwolą na to okoliczności związane z pandemią Sars COVID-19 oraz przy zachowaniu wszelkich środków ostrożności związanych z przestrzeganiem zasad dystansu społecznego, a w tym zasady zapewnienia co najmniej 5 mkw. na osobę, wyznaczenia znakami poziomymi miejsc dla publiczności, uwzględniających zachowanie dystansu oraz wyraźnego oddzielenia i oznaczenia terenu dla widowni, tak aby uniemożliwić mieszanie się publiczności, z uczestnikami konkursu, przy obowiązkowej zasadzie zakrywania nosów i ust przez uczestników wydarzenia.
Prosimy aby rozważyli Państwo swój udział w tym przedsięwzięciu i skontaktowali się:
z Centrum Kultury i Bibliotek Gminy Dębica w Pustkowie Osiedlu,
tel. 14 681 10 06, e-mail: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it., Pustków-Osiedle 26A, 39-206 Pustków-Osiedle
lub
z Europejskim Centrum Pamięci i Pojednania
(Ekspozycja Historyczno-Dydaktyczna przy Górze Śmierci w Paszczynie)
tel. 887 628 900, email: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it., Pustków-Osiedle 26A, 39-206 Pustków-Osiedle,
które z ramienia CKiB Gminy Dębica przygotowuje konkurs.
SZANOWNI PAŃSTWO
Ekspozycja Historyczno-Dydaktyczna
przy Górze Śmierci w Paszczynie
w okresie jesienno-zimowym (1 X - 30 IV)
będzie otwarta dla Zwiedzających
poniedziałek: NIECZYNNE
wtorek - piątek: 8:30 - 16:00*
sobota: 12:30-16:00*
niedziela: 12:30-16:00*
*Ostatni zwiedzający wchodzą na pół godziny przed zamknięciem Ekspozycji
Fot. arch. ECPiP
W dniu 2 października 2020 r. w obiektach Europejskiego Centrum Pamięci i Pojednania odbyła się pierwsza edycja szkolenia dla nauczycieli pn. "Korzenie totalitaryzmu". Na zaproszenie Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Rzeszowie odpowiedzieli nauczyciele przedmiotów humanistycznych z terenu województwa podkarpackiego.
Szkolenie rozpoczęło się od zwiedzania Ekspozycji Historyczno – Dydaktycznej przy Górze Śmierci oraz terenu Góry Śmierci, autentycznego świadka historii. Podczas oprowadzania, Marian Matkowski pracownik merytoryczny ECPiP CKiB, wprowadził uczestników szkolenia w temat rodzących się na początku XX wieku totalitaryzmów faszystowskiego we Włoszech, Niemczech i Hiszpanii oraz bolszewickiego w Rosji Sowieckiej. Po zwiedzaniu Ekspozycji, grupa nauczycieli wraz z pracownikami IPN i przewodnikami ECPiP udali się na Górę Śmierci, gdzie do dnia dzisiejszego spoczywają ofiary totalitaryzmu niemieckiego.
Dalsza część szkolenia odbyła się w Centrum Kultury i Bibliotek Gminy Dębica.
Wykłady i warsztaty, poświęcone były genezie dwóch XX-wiecznych zbrodniczych systemów: komunizmu i nazizmu. Przeprowadzone zostały przez dwoje specjalistów z tego zakresu, tj. panią dr Edytę Adamczyk-Pluta oraz dr Jacka Magdonia. W pierwszej kolejności pani dr Edyta Adamczyk-Pluta przedstawiła zagadnienie kształtowania się nowej powojennej rzeczywistości społeczno-politycznej w powiecie dębickim. Szczegółowo omówiła jak władza komunistyczna budowała swoje struktury. Opowiedziała zarówno o funkcjonowaniu Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Dębicy - jego kadrze, metodach pracy, wykształceniu funkcjonariuszy, problemach personalnych i moralnych, ale również o walce UB z podziemiem niepodległościowym i przeciwnikami politycznymi na terenie ówczesnego powiatu dębickiego. Poruszyła również temat związany z działaniami zbrojnego podziemia AK w ramach akcji „Burza” latem 1944 roku.
Natomiast pan dr Jacek Magdoń zwrócił szczególną uwagę na kształtowanie się drugiego totalitaryzmu jakim był nazizm. Mówił o jego korzeniach i głównych propagatorach. Prelegent zaprezentował również dostępną dla nauczycieli literaturę przedmiotu oraz fragment filmu poświęconego genezie nazizmu.
Nauczyciele pod kierunkiem edukatorów i muzealników zapoznali się z najważniejszymi tekstami źródłowymi, materiałami ikonograficznymi oraz multimediami przedstawiającymi ideologię i praktykę ustrojów totalitarnych. Podpowiedziały im one, jak uczyć o tych niełatwych sprawach w szkołach średnich oraz dwóch ostatnich klasach szkoły podstawowej.
Na zakończenie warsztatów, które odbędą się 15 października w Parku Historycznym Blizna uczestnicy otrzymają stosowne certyfikaty oraz zaświadczenia.
Fot. arch. ECPiP
Projekt "Pod Biało-Czerwoną" na stulecie Bitwy Warszawskiej
Środki dla gmin na budowę masztu i flagę
Kancelaria Premiera RP zaprasza do udziału w projekcie „Pod
biało-czerwoną”, który zakłada sfinansowanie przez Rząd zakupu
masztów i flag w każdej gminie w Polsce. Warunkiem uzyskania środków
na inwestycję jest poparcie mieszkańców, którzy oddadzą głos na
swoją gminę, wypełniając ankietę na stronie internetowej projektu.
W przypadku większości gmin wystarczy 100 głosów poparcia.
Głosowanie trwa do 11 listopada 2020 r.
Zasady udziału w projekcie są proste. Pierwszy głos poparcia oddany
na daną gminę jest równoznaczny z jej zgłoszeniem i aktywowaniem
zbiórki głosów poparcia w danej gminie. Link do oddania głosu
poparcia znajduje się na stronie https://bialoczerwona.www.gov.pl/.
[2] Głosować mogą wszyscy mieszkańcy, również osoby
niepełnoletnie. Liczba głosów wymaganych do uzyskania środków
wynosi:
* gminy do 20 tys. mieszkańców - 100 głosów,
* gminy powyżej 20 tys. do 100 tys. mieszkańców - 500 głosów,
* gminy powyżej 100 tys. mieszkańców - 1000 głosów.
Organizatorami projektu są Kancelaria Prezesa Rady Ministrów i
Ministerstwo Cyfryzacji. Organizatorzy sfinansują 100% kosztów zakupu
oraz montażu masztu z polską flagą z uwzględnieniem limitu kwoty w
zależności od średnich cen rynkowych. Specyfikacja masztu w danej
gminie zostanie dostosowana indywidualnie do warunków w danej gminie
(wymagania techniczne zostaną określone na późniejszym etapie
projektu).
W załączeniu spot, który gminy mogą wykorzystać na potrzeby
promocji projektu wśród mieszkańców. Szczegółowe informacje
dostępne są na stronie:
https://www.gov.pl/web/bialoczerwona/opis-i-cel-projektu/ [3] a
regulamin na stronie:
https://www.gov.pl/attachment/af2c487c-fd2b-43eb-82e0-dcc6a4003817 [4].
[5]
Celem projektu "Pod Biało-Czerwoną" jest m.in. godne upamiętnienie
zwycięstwa nad armią bolszewicką w Bitwie Warszawskiej 1920 roku oraz
budowa wspólnoty i wzmocnienie idei zaangażowanego społeczeństwa
obywatelskiego. Projekt realizowany jest pod honorowym patronatem
Prezesa Rady Ministrów Mateusza Morawieckiego, który weźmie udział w
uroczystości podniesienia flag na maszt w trzech gminach, które
osiągną największą procentowo liczbę głosów w stosunku do liczby
mieszkańców.
Mieszkańcy, którzy chcą aktywnie wesprzeć inicjatywę, mogą zostać
liderem w swojej gminie i stanąć na czele lokalnego komitetu wsparcia
projektu, propagując wśród mieszkańców ideę powstania w gminie
masztu z „Biało-czerwoną”. Liderzy mogą otrzymać od organizatora
wsparcie techniczne i promocyjne. Oddając głos poparcia, mieszkańcy
będą wpisywać imię i nazwisko lidera, który zachęcił ich do
głosowania, a tym samym docenią jego zaangażowanie w projekt. Dla
najaktywniejszych liderów przewidziano pamiątkowe upominki.
Zainteresowani mogą zgłaszać się wypełniając ankietę na stronie
https://www.gov.pl/web/bialoczerwona/zostan-liderem-w-swojej-gminie [6].
Więcej informacji można uzyskać kontaktując się z Biurem Projektu
"Pod biało-czerwoną" - This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it..
Biuro Programu "Niepodległa"
Kliknij tutaj [7], aby obejrzeć wiadomość w przeglądarce.
Ten list został wysłany na adres This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it. przez Biuro
Programu "Niepodległa".
Aby zobaczyć informacje o administratorze, celach, zakresie
przetwarzania Twoich danych oraz edytować ustawienia komunikacji -
przejdź do swojego panelu prywatności [8].
Links:
------
[1] http://poczta.a24.domeny.pl/www.ugdebica.pl%20
[2] https://secure.sitebees.com/ctru/CxwC-M6zryH2yqOOFxY74w
[3] https://secure.sitebees.com/ctru/CxwC-M6zryHxcVBRKXAggA
[4] https://secure.sitebees.com/ctru/CxwC-M6zryFuqbRoCUXlLQ
[5] https://secure.sitebees.com/ctru/CxwC-M6zryGL5TapSWvHGw
[6] https://secure.sitebees.com/ctru/CxwC-M6zryE5aHeF9pEjow
[7]
https://secure.sitebees.com/viewMail.ac?u=eyJraWQiOiJpbnRlcm5hbC1qd3QtMSIsInR5cCI6IkpXVCIsImFsZyI6IkhTMjU2In0.eyJ2Y20iOjEwOTI3NiwiZXhwIjoxOTE2ODI2ODU5LCJwZXIiOjgwMDk2MzAsImlhdCI6MTYwMTQ2Njg1OX0.9clmAD5aHwT6scG1v_zee7dN-K2xPqnfDYlO4SErwjM
[8]
https://privacy.netpr.pl/clients/3554/refresh-link?signature=xve_qgrxbzz-zRznY_LxoNLiDQ-KTfTB7iFST9rbZNk%3D&source=38837710