Arch. ECPiP
W piątkowy wieczór "Spotkania z Historią" w Centrum Kultury i Bibliotek, dr Arkadiusz Stanisław Więch swój wykład pt. "I było getto w Dębicy..." poświęcił tragicznym losom Żydów z Dębicy i okolic. Problematyka wykładu chociaż bardzo trudna i nacechowana olbrzymim ciężarem gatunkowym tragedii Holocaustu narodu żydowskiego zgromadził wiele zainteresowanych tym tematem osób. Na zaproszenie działającego przy CKiB Europejskiego Centrum Pamięci i Pojednania odpowiedzieli historycy i pasjonaci historii z Pustkowa Osiedla oraz mieszkańcy okolicznych miejscowości, m.in. Dębicy, Mielca, Pilzna, Przecławia, Tuszymy. Pośród nich znalazło się kilka osób, które od lat w sposób profesjonalny i amatorski zajmują się historią regionalną oraz dziejami Żydów na naszym terenie.
Pan dr Arkadiusz S. Więch swój wykład rozpoczął od ogólnego wprowadzenia do dziejów miasta Dębicy od średniowiecza, po okres
II wojny światowej i czasów współczesnych, ze szczególnym uwzględnieniem rozwoju lokalnej społeczności żydowskiej. Charakterystyczną emanacją skupiska żywiołu żydowskiego był dębicki Sztetl (Sztetł, Shtetl). Określenie "Sztetl" pochodzi z języka Jidisz Żydów aszkenazyjskich i w różnorodnej literaturze przedmiotu, publikacjach poświęconych kulturze żydowskiej oznaczało zdrobnienie od "Sztot" czyli miasto. Zaś "Sztetl" to po prostu miasteczko, czyli małe skupisko miejskie charakteryzujące się specyficzną tradycją i obyczajowością, zamieszkujących je Żydów, jednocześnie przemieszaną z polską, a na terenach Galicji również rusińską. Pan Doktor w bardzo ciekawy sposób opisał rozwój społeczności żydowskiej, której populacja w Dębicy w pewnym okresie sięgała według źródeł nawet około 70 procent, by z czasem stanowić około jednej czwartej ogółu mieszkańców w okresie międzywojennym. Wybuch II wojny światowej zburzył bezpowrotnie ówczesny świat. 8 września 1939 roku wkraczające do Dębicy oddziały armii niemieckiej rozpoczęły nowe porządki okupacyjne. Śmierć i zniszczenie były nieodłącznym towarzyszem mieszkańców całego okupowanego kraju w tym i Dębicy. Od samego początku zaczęły się szykany, prześladowania i niszczenie dorobku materialnego, kulturalnego i religijnego dębickich Żydów. Szczególnym momentem tragicznych losów populacji żydowskiej było utworzenie getta w Dębicy. W okresie jego istnienia przez getto przeszło około 12 tysięcy Żydów, gdzie obok członków miejscowej gminy żydowskiej trafiło tu także wielu Żydów z okolicznych miejscowości (m.in. z Pilzna, Mielca). Podczas okupacji hitlerowskiej Żydzi z Dębicy ginęli na miejscu, bądź wywożono ich na miejsca kaźni oraz do obozów pracy np. w Pustkowie) i obozów zagłady (w Bełżcu). Wraz z nasilającym się terrorem, którego apogeum sięgnęło zenitu w okresie realizacji planu ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej i likwidacji dębickiego getta. Okres likwidacji getta dębickiego następował w kilku etapach i trwał od 21 lipca 1942 r. do 14 kwietnia 1943 r. Szczególnie tragiczne były chwile związane z selekcją Żydów z getta na transporty do obozu zagłady w Bełżcu oraz egzekucja ponad 270 Żydów (wg innych źródeł 180-200 osób) w Wolicy (21 lipca 1942 r.). Te zbrodnicze działania Niemców przypieczętowały ostateczną zagładę dębickich Żydów. Po wykładzie prelegentowi zadawano wiele pytań, które dodatkowo wyjaśniły i przybliżyły wiele szczegółów dotyczących tematu spotkania.
M.M.
