English Information

f

Europejskie Centrum Pamięci i Pojednania - Hełm niemiecki wz. M1942 tzw. „Stahlhelm”

2017 08 02 Eksponat Miesiąca Sierpnia webHełm niemiecki wz. M1942 tzw. „Stahlhelm” - fot. Archiwum ECPiP

Wśród wielu historycznych eksponatów, które w przeciągu ostatniego kwartału tego roku trafiły do Ekspozycji Historyczno – Dydaktycznej przy Górze Śmierci, znalazł się znany z czasów II wojny światowej hełm niemiecki wz. M42 tzw. „Stahlhelm”. Widok niemieckich żołnierzy z jednostek Wehrmachtu czy Waffen SS wyposażonych w Stahlhelmy powodował, że byli oni rozpoznawalni przez inne armie z nimi walczące, jak również mieszkańców okupowanych przez III Rzeszę terenów podczas II wojny światowej. Nazwa tego bojowego nakrycia głowy pochodzi z języka niemieckiego i oznacza "hełm stalowy". Pierwowzorem prezentowanego eksponatu był hełm wzór M1916 z okresu I wojny światowej. Był to hełm wojskowy, który wszedł do użycia na przełomie 1915 i 1916 roku. Ta pierwsza wersja „Stahllem-u” zastąpiła szpiczastą pikielhaubę używaną w pruskiej armii od 1842 r.
Historia hełmu 
Skonstruowanie nowego typu hełmu wojskowego dla armii Cesarstwa Niemieckiego wymusiły realia ówczesnego pola walki Wielkiej Wojny (jak potocznie nazywano wtedy I wojnę światową). Użycie nowych rodzajów broni ciężkiej oraz szybkostrzelnej powodowały dotkliwe skutki w postaci wielkiej ilości rannych i zabitych żołnierzy. W tym czasie w armiach Ententy pojawiły się również nowe typy hełmów. W armii francuskiej od końca 1915 hełm według wzoru stworzonego przez Louisa Adriana, natomiast w armii brytyjskiej hełm Johna L. Brodiego, który wprowadziła u siebie również armia Stanów Zjednoczonych. Pomysłodawcą nowego niemieckiego hełmu był lekarz a zarazem konsultant prof. August Bier, który w swoim liście do innego wojskowego lekarza zwrócił uwagę na konieczność stworzenia nowego stalowego hełmu, który skutecznie chroniłby głowę żołnierza. Po rozmowach z prof. Friedrichem Schwerdem z Instytutu Techniki z Hanoweru oraz konsultacjach z Szefem Sztabu Generalnego i naczelnym dowódcą wojsk cesarskich, Erichem von Falkenhayn wniosek poparto w Ministerstwie Wojny. Decyzja o projekcie zapadła 4 września 1915 roku, kiedy zlecono pracę nad nowym hełmem.Powstały Stahlhelm przypominał nieco pochodzącą ze średniowiecza saladę i oznaczono go wzorem M1916. Produkcja hełmu odbywała się z blachy o grubości 1,1 mm ze stali chromoniklowej. Realizowano go w sześciu faz procesu produkcyjnego. Wyróżnikiem M1916 były dwie wypustki po bokach, dzięki którym można było mocować osłony na czołowej części dzwonu tzw. Stirnpanzer. Stahlhelm posiadał również specjalny uchwyt do mocowania paska zapinającego. Hełmy malowano w kolorze szarym (tzw. Feldgrau) oraz maskującym. Pierwszy raz użyto ich na polu walki w grudniu 1915. Pod koniec stycznia 1916, na front bitwy pod Verdun, huta w Thale/Harz przakazała 30 000 hełmów. Okazało się, że nowy „Stahlhelm” okazał się być lepszy od hełmów francuskich czy brytyjskich. Kolejny model hełmu był różniący się nieco od pierwowzoru M1918, gdzie m.in. zostało zapięcie . Podczas I wojny światowej Stahlhelm wprowadzono również w armii austro-węgierskiej i tureckiej.
Okres międzywojenny i II wojna światowa
Lata trzydzieste przyniosły wiele zmian w konstrukcji Stahlhelmu. Zostały zmniejszone rozmiary wycięcia w czołowej części hełmu, zaś wystający nakarczek skrócono w części tylnej. Bezużyteczne zaczepy dla przedniej płyty pancernej całkowicie usunięto. Wymieniono także wewnętrzną skórzaną podpinkę. Hełm stał się lżejszy i zdecydowanie bardziej praktyczny. Poprawiony w ten sposób hełm wz. 1935 (typ M-35) wprowadzono w Wehrmachcie. Kolejne przeróbki hełmu przeprowadzono w 1940. Międzyczasie podjęto produkcję pewnej odmiany Stahlhelmów pod nazwą Fallschirmhelm (zwaną także Fallschirmjäger), które przeznaczone były dla komandosów z niemieckich wojsk specjalnych (oddziałów powietrznodesantowych). Na hełmach umieszczano również charakterystyczne odpowiednie oznaczenia po jednej, a niekiedy po obydwu stronach hełmu. Miało to za zadanie pomóc w rozróżnieniu oddziałów i rodzajów wojsk. Początkowo podczas produkcji modelu M1935, po jego prawej stronie umieszczano niewielką trójkolorową czerwono-czarno-białą tarczę, zaś na jego lewej stronie insygnia określające poszczególne jednostki.
W prezentowanym modelu Stahlhelmu M1942, wprowadzono zmianę, która polegała na zrezygnowaniu z podwijania zakończenia dolnej części hełmu. To z kolei spowodowało zaoszczędzenie materiału i przyśpieszyło produkcję. Z czasem zarzucono indywidualne oznaczenia na hełmach, pozostając przy szaro-zielonym kolorze malowania. Niezwykle rzadką odmianą Stahlhelmu, gdzie porzucono otwory napowietrzające był model M1945.
Szereg odmian Stahlhelmu III Rzesza eksportowała do wielu różnych państw. Wśród odbiorców znalazły się m.in.. Chiny czy Hiszpania. Węgry na przykład produkowały swoją odmianę hełmu według wzoru M1942. Inne państwa również podjęły produkcję Stahlhelmów wz. M1935. Okazuje się, że hełm ów jeszcze w latach siedemdziesiątych używany był w wielu krajach świata. Znane są jego wariacje stosowane przez różne formacje wojskowe, policyjne, a nawet strażackie. Odmiana Stahlhelmów była również używana w polskich jednostkach wojskowych (np. artyleryjskich), Korpus Ochrony Pogranicza i policji państwowej. Podczas II wojny światowej używały ich wszystkie jednostki wojskowe armii III Rzeszy oraz partyzanci zbrojnego podziemia, a w okupowanej stolicy powstańcy podczas Powstania Warszawskiego (którego 73. rocznicę obchodzimy w tym roku). Współcześnie te niemieckie hełmy stały się niezwykle popularne w subkulturach motocyklowych w Stanach Zjednoczonych. 
Otrzymany eksponat
Eksponat znajdujący się w naszych zbiorach, jest w pewnej mierze skorodowany, lecz został on zabezpieczony przed tym postępującym procesem poprzez obustronne zamalowanie farbą trochę przypominającą oryginalny kolor szaro-zielony (Feldgrau). Posiada pęknięcie w części czołowo-bocznej. Niestety prezentowany hełm nie posiada charakterystycznego skórzanego fasunku. Hełm pozbawiony jest również wszelkich cech rozpoznawczych, które pierwotnie mogły się znajdować po bokach dzwonu.
Darczyńca
Ofiarodawca tego eksponatu, jak również wielu innych przekazanych naszej Ekspozycji przedmiotów, prosił o zachowanie anonimowości. 

M.M.